Pastorie Kalmthout

De pastorij van Kalmthout vindt haar wortels in de 17de eeuw. Haar geschiedenis is nauw verweven met deze van de abdij van Tongerlo, die het gebouw liet optrekken. Doorheen haar geschiedenis vormde het gebouw het decor voor verschillende gebeurtenissen en huisvestte ze vooraanstaande figuren. Dat wordt ook gereflecteerd in een aantal opmerkelijke afwerkingsmaterialen die tijdens het bouwhistorische onderzoek gelokaliseerd konden worden. 

De geschiedenis van de pastorij in Kalmthout is diep geworteld in de lokale en religieuze geschiedenis van Kalmthout, en is tevens verweven met die van de abdij van Tongerlo. Het gebouw huisvest tegenwoordig de plaatselijke muziekacademie. De gemeente Kalmthout heeft de opdracht gegeven voor een bouwhistorisch onderzoek voor de oude pastorij met als doel een diepgaand inzicht te krijgen in de historische context en ontwikkeling van het gebouw én het omliggende gebied. Het onderzoek omvat een literatuur- en archiefstudie om de bouwhistorie en de evolutie van de pastorij en het bijbehorende perceel, de voormalige pastorijtuin, in kaart te brengen.

Een eerste belangrijk vraagstuk betrof de oorspronkelijke opbouw van de pastorij. Het gebouw heeft geen typerend rechthoekig grondplan. Verder is ook onder meer het dakgebinte opmerkelijk, waar een discrepantie vastgesteld kon worden tussen de constructie van de kopse en die van de langse vleugel. Daarnaast lijkt de gevel niet geheel in verhouding te zijn met de inkomdeur die net niet centraal gelegen is, en ook de combinatie van getrapte, gepunte en lijstgevels is bijzonder. Daarnaast was er een “knik” zichtbaar in een deel van het dak en werd er in het interieur ter hoogte hiervan op de verdieping ook een tongewelf teruggevonden. Op basis van deze vaststellingen en comparatief onderzoek werden twee hypothesen vooropgesteld over de oorspronkelijke opbouw, in het rapport tevens visueel weergegeven op een bouwchronologisch plan.

Desondanks dat er in het interieur veel van de oorspronkelijke afwerking verloren ging, bleven meer bepaald in de spreekkamer, muurschilderingen bewaard. Op basis van kunsthistorisch-iconografisch onderzoek konden ze gedateerd worden als zijnde van de 18de eeuw. Ze konden door de inzichten inzake de bouwfasen worden gekoppeld aan verfraaiingswerken omstreeks 1787.  Voorts konden er ook uitspraken gedaan worden over het oorspronkelijke interieur door middel van materiaaltechnische onderzoeken. Onder meer door het maken van krabvensters konden op de deuren en deuromlijstingen 19de-eeuwse imitatieschilderingen van hout en marmer teruggevonden worden, dit zowel op het gelijkvloers als op de verdieping. Dit zijn vrij ongewone afwerkingslagen voor een pastorie, ze onderstrepen de betekenis van de pastorie en geven tevens aan dat er ook in deze periode nog aanzienlijk geïnvesteerd werd in een monumentale afwerking voor het gebouw. 

Op basis van een kaartenstudie en de studie van luchtfoto’s werd uiteindelijk ook de evolutie van de pastorietuin in kaart gebracht. Op basis van het bouwhistorisch onderzoek werd een waardebepaling opgesteld, met als doel de specifieke erfgoedwaarden van het gebouw te verhelderen. De waardebepaling werd uitgevoerd op drie verschillende niveaus. Op het macro-niveau wordt de waarde van de pastorij en haar omliggende tuin voor de bredere omgeving belicht, het meso-niveau richt zich specifiek op de structuren en de indeling van de pastorij en het micro-niveau behandelt tenslotte de afwerkingen en materialen die gebruikt zijn in de pastorij. Ook de storende elementen die de historische authenticiteitswaarde van het pand in gedrang brengen werden in dit proces belicht. Het rapport biedt zo de nodige inzichten en vormt daarmee een gegronde basis voor toekomstige conservatie- en restauratieinspanningen.